Podczas, gdy integracja ekonomiczna w Unii Europejskiej postępuje, członkowie UE oddalają się od siebie w wymiarze społecznym.
Taka diagnoza wybrzmiała na międzynarodowym seminarium „The (In)Visible East-West Divide” zorganizowanym w ramach projektu ARTUS CEE. Oczekiwanie, że wynagrodzenia i standardy pracy w Europie Środkowo-Wschodniej zrównają się z zachodnimi okazało się na wyrost. Dumping społeczny i raje podatkowe wciąż pozostają brzydką twarzą wewnątrzunijnej konkurencji gospodarczej. Jeśli związki zawodowe chcą bronić interesów pracowników w zintegrowanej Europie muszą stać się aktywnym graczem na szczeblu europejskim. Jak to zrobić? Jak przełamać podział Wschód-Zachód w standardach pracy?
Przedstawiamy wybrane wątki dyskusji z udziałem liderów Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych, przedstawicieli organizacji związkowych z krajów Europy Środkowej-Wschodniej, oraz ekspertów z ośrodków analityczno-badawczych. Badania przeprowadzone przez Instytut Spraw Publicznych wspólnie z ośrodkami badawczymi z pięciu krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które na wstępie seminarium przedstawił dr Jan Czarzasty pokazują, że jakość stosunków przemysłowych w Europie jest zróżnicowana, a podział na Wschód – Zachód jest dostrzegalny. Tym niemniej, istnieje dużo tematów i postulatów, które wymykają się temu podziałowi, np. różnica zdań na temat europejskiej płacy minimalnej przebiega wzdłuż linii północ –południe. Co więcej, można postawić tezę, że południe przesuwa się na wschód, a więc, że możliwe jest nie tylko równanie standardów w górę, a wręcz ich obniżenie.
Podział Wschód-Zachód pod lupą - perspektywa związków zawodowych Esther Lynch (Zastępczyni Sekretarza Generalnego Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych) podkreśliła rolę przywództwa i liderów w rozpoznawaniu potrzeb członków związków, co powinno poprzedzać pracę nad rozwiązaniami, opartymi na wspólnych wartościach.
Kristina Krupavičienė (LPS “Solidarumas”, Litwa) oceniła, że wprowadzenie europejskiej płacy minimalnej, czy zwiększenie pokrycia układami zbiorowymi wymagają zaangażowania liderów i wyposażenia ich w odpowiednie kompetencje. Oceniła, że rządy nie będą wspierały rozwiązań zawartych w dyrektywie, więc związkowcy powinni szukać wsparcia ze strony europarlamentarzystów.
Prof.
Guglielmo Meardi (Scuola Normale Superiore, Włochy) zwrócił uwagę, że w rzeczywistości trudno jest mówić o zbliżaniu się standardów pracy, ponieważ różnice się nasilają. Jednocześnie niepewność związana z epidemią COVID-19 uwypukliła rolę układów zbiorowych. Ważniejszą rzeczą niż kiedykolwiek wcześniej stało się zapewnienie warunków sanitarnych i standardów bhp. Wyzwaniem jest powrót uczniów do szkół, motywowanie nauczycieli i pracowników szkół. Można powiedzieć, że dialog społeczny w kontekście pandemicznym nabiera na znaczeniu. Natomiast europeizacja stosunków przemysłowych jest trudna i wymaga upolitycznienia.
Andrzej Biegun (NSZZ “Solidarność” w ERZ Heineken) za bardzo ważną uznał współpracę ze związkami w krajach o bardziej rozwiniętych stosunkach przemysłowych, w szczególności możliwość korzystania z doświadczeń i przenoszenia dobrych praktyk. Jednocześnie przedstawił bariery, jakie napotkał w rozwijaniu takiej współpracy na forum europejskiej rady zakładowej.
Równanie w górę standardów socjalnych w perspektywie polityk publicznych Unii Europejskiej Luca Visentini (Sekretarz Generalny Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych) przedstawił diagnozę sytuacji, zbliżoną do tezy prof. Meardiego. Jego zdaniem obserwujemy tendencję nie tyle zbliżania się standardów, ile ich oddalania. Procesy, które na to wpływają to globalizacja, masowa prywatyzacja i liberalizacja na rynku usług.
Do podziału Wschód-Zachód w Unii Europejskiej przyczynił się amerykański paradygmat rozwoju wybrany przez nowe państwa członkowskie, które zrezygnowały ze sprawdzonego modelu europejskiego i takich rozwiązań jak rokowania zbiorowe sektorowe i ustanawianie odpowiednich ram prawnych chroniących pracowników.
Praca nad wspólnymi rozwiązaniami dla Europy musi uwzględniać między innymi różnice w rozwoju gospodarczym, stosowane polityki i modele wzrostu przyjęte w poszczególnych krajach. Równie ważne jest wyeliminowanie niesprawiedliwej konkurencji, która niszczy spójność i potencjał gospodarek państw członkowskich, a więc społecznego dumpingu, konkurencji podatkowej, konkurencji w lokowaniu inwestycji. Nie pozwala to na tworzenie rozwiązań problemów, które wymagają długofalowych działań – takich jak zmiany klimatyczne, transformacja systemu gospodarczego.
W tej sytuacji, związki zawodowe powinny skupić się na działaniach na poziomie europejskim na rzecz bardziej społecznego i ochronnego modelu. Jako dwa najważniejsze zadania Luca Visentini wymienił stworzenie odpowiedniego mechanizmu wspierającego konwergencję płacy minimalnej oraz zwiększenie roli związków/ETUC w negocjowaniu układów zbiorowych w poszczególnych sektorach.
Sławomir Adamczyk (NSZZ “Solidarność”) upatruje szansę dla związków w rosnącym znaczeniu wymiaru społecznego, który zaczął być eksponowany w związku ze spadkiem zaufania do integracji europejskiej. Jego zdaniem związki powinny wyjść poza rolę lobbystów i dążyć do roli samodzielnych graczy, wykorzystując instrument europejskich rokowań zbiorowych. Pierwszym krokiem mogłyby być rokowania sektorowe lub w ramach transnarodowych korporacji.
Spotkanie, które odbyło się 28.01.2021 r. otworzył dr Jacek Kucharczyk, prezes ISP. Pierwszą część moderowała ekspertka ISP Barbara Surdykowska, a drugą dr Marta Kahancova z CELSI w Bratysławie. W seminarium oprócz cytowanych mówców, wystąpili paneliści: Monika Benedeková (OZ KOVO, Słowacja), Plamen Dimitrov (CITUB, Bułgaria) oraz Józef Niemiec (EKZZ). Pełny zapis wideo spotkania dostępny jest pod linkiem: https://www.facebook.com/events/414052703165372/
Seminarium jest zwieńczeniem dwuletniego międzynarodowego projektu badawczego pt. „ARTUS-CEE, Artykulacja strategii związkowych wobec równania w górę standardów socjalnych w rozszerzonej Unii Europejskiej – głos krajów Europy Środkowo-Wschodniej” (VS/2019/0070) prowadzonego przez Instytut Spraw Publicznych (lider) wraz z partnerami: Central European Labour Studies Institute (współorganizator seminarium), Uniwersytet w Ljubljanie, Lithuanian Centre for Social Sciences, Institute for Public Policy, Centre for Economic Development.
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską.
