Czy kryzys energetyczny pogrąży samorządy?
Ostatnie lata to czas szeregu kryzysów: gospodarczego, epidemiologicznego, klimatycznego, uchodźczego, które negatywnie wpłynęły na sytuację samorządów lokalnych. Choć kryzys energetyczny w oczach włodarzy gmin ma przede wszystkim wymiar finansowy, to jednak jest na tyle dotkliwy i ma na tyle poważne konsekwencje, że może stać się gwoździem do trumny dla samorządów:
Dziś obserwujemy kryzys finansów samorządów i kryzys energetyczny jest jednym ze składników tego dużego kryzysu finansów samorządów. Oczywiście dwie najpoważniejsze pozycje to po pierwsze zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych. To są te zmiany, które bardzo mocno uderzyły w dochody miast. I w tym roku jesteśmy, jeśli chodzi o (…) udział w podatku dochodowym od osób fizycznych (…) na poziomie roku 2017. Druga poważna sprawa to finansowanie polskiej edukacji, które zarzyna takie miasta jak nasze i miasta na prawach powiatu, prowadzące wiele jednostek. (…) Kryzys energetyczny i związane z tym ceny nośników energii to jest trzeci (…) składnik, który wprost przekłada się na sytuację i kondycję finansów samorządów. [W13, miasto do 100 tys. ludności]
W ostatniej dekadzie następuje stopniowe ograniczanie samodzielności (w obszarach edukacji, gospodarki odpadami czy decyzyjności o priorytetach wydatkowych) samorządów lokalnych na rzecz władzy centralnej.
Kryzys energetyczny wyraźnie pokazuje, że samorządy nie mają narzędzi i funduszy, by samodzielnie przeciwdziałać jego skutkom oraz wspierać mieszkanki i mieszkańców gmin coraz częściej dotkniętych ubóstwem energetycznym. Więcej, rozległy kryzys finansów samorządowych w dalszej perspektywie przełoży się, a w niektórych gminach już przekłada się na obniżenie jakości życia mieszkańców:
To jest majstersztyk ze strony państwa. Żeby zrobić reformę podatku dochodowego od osób fizycznych. Uprościć, zmniejszyć obciążenie podatników, ale kosztem pieniędzy samorządowych. To jest majstersztyk zrobiony tak, że jeżeli to potrwa jeszcze 2-3 lata, to samorządy nie będą w stanie wygenerować nadwyżek operacyjnych. Czyli nie będą w stanie prowadzić również takich inwestycji, które nie będą w stanie wygenerować zwrotu ekonomicznego, a przynoszą zwrot społeczny. [W8, miasto do 100 tys. ludności]
W najnowszym raporcie Instytutu Spraw Publicznych
Kryzys energetyczny w Polsce lokalnej. Perspektywa samorządów autorstwa Pauliny Sobiesiak-Penszko, Katarzyna Banul-Wójcikowskiej oraz Małgorzaty Kopki-Piątek prezentujemy wnioski z wywiadów jakościowych przeprowadzonych z włodarzami 14 losowo wybranych gmin.
Zapytaliśmy wójtów, burmistrzów oraz prezydentów m.in. o problemy, które wystąpiły w gminach w związku z kryzysem energetycznym, jakość powietrza, ubóstwo energetyczne, transformację energetyczną Polski, ocenę wsparcia rządu dla samorządów i obywateli oraz oczekiwania wobec państwa. Badania realizowano w okresie od marca do czerwca 2023 roku w ramach projektu „
Kryzys energetyczny a ochrona klimatu” realizowanego z grantu Open Society Foundations.
