„Korkowe” lub „kapslowe” to potoczna nazwa określająca specjalny fundusz samorządowy, powstający z pieniędzy pochodzących z opłat za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. Ramy funkcjonowania „funduszy kapslowych” opisuje ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Z pieniędzy tych, jak łatwo się domyślić, pokrywane są lokalne działania dotyczące rozwiązywania problemów alkoholowych.

Każda gmina zobowiązana jest do opracowania i przyjęcia programu profilaktyki i rozwiązywania programów alkoholowych (istnieją również odpowiedniki tego rodzaju programów przyjmowane przez województwa, a także Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, nimi jednak nie będziemy się w tym miejscu zajmować). Realizacja programów finansowana jest właśnie z „korkowego”. Szczegółowe zasady wykonania programów i wydatkowania środków z funduszy określa prawo miejscowe.

W tym miejscu dość powiedzieć, że zgodnie z ustawą, programy polegają między innymi na tworzeniu możliwości korzystania z pomocy terapeutycznej, prowadzeniu działań profilaktycznych, edukacyjnych i informacyjnych, a także co dla nas najistotniejsze – wspomaganiu działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, która służy rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Fundusze kapslowe są zatem nie tylko instrumentem w rękach urzędników, ale także obywateli i organizacji pozarządowych, których misją jest przeciwdziałanie alkoholizmowi. Oni również są beneficjantami pieniędzy gromadzonych poprzez kapslowe, a na poziomie gmin, gdzie środków na działalność społeczną i pozarządową jest zwykle najmniej, fundusze te częstokroć są istotnym źródłem finansowania.

Fundusze korkowe są (a przynajmniej powinny być) również obiektem innego rodzaju aktywności obywatelskiej. Jako, że skupiają często pokaźne kwoty i mają służyć rozwiązywaniu istotnego problemu społecznego jakim jest alkoholizm, powinny być monitorowane przez mieszkańców. Warto odnotować, że tej kwestii poświęcona jest nowa ogólnopolska inicjatywa Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, tzw. „monitoring funduszu korkowego” (http://www.watchdog.org.pl/). Fundusze pełnią zatem nie tylko funkcje „skrzyni z pieniędzmi”, ale ogniskują różnego rodzaju aktywności obywatelskie i zaangażowanie w życie publiczne.

Funkcjonowanie kapslowego budzi kontrowersje. Pozostawienie samorządom relatywnie dużej swobody w dysponowaniu tymi środkami ma swoje zalety (głównie tę, że dzięki temu mają one bardziej obywatelski i pro-partycypacyjny charakter), ale i wady (krótko mówiąc istnieją lepsze i gorsze standardy i praktyki w zakresie wydatkowania tych środków). Jednakże niedawna inicjatywa Bartosza Arłukowicza (sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnika premiera ds. przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu) budzi bardziej fundamentalne zastrzeżenia.

Minister zaproponował mianowicie, żeby z funduszy korkowych pokrywać koszty zatrudnienia szkolnych pielęgniarek. Przedstawiając w połowie lipca br., na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnej projekt zmian w ustawie antyalkoholowej, Arłukowicz argumentował, że taka zmiana przysłuży się lepszemu wykorzystaniu środków z korkowego. Ta argumentacja, jak i sam pomysł wzbudził zdecydowany sprzeciw samorządowców. Stoją oni na stanowisku, że te pieniądze są wykorzystywane dobrze (na to pytanie zapewne pomoże odpowiedzieć wspomniany monitoring SLLGO), a przeznaczanie ich na organizację „szkolnej służby zdrowia” jest nieadekwatne do ich głównego przeznaczenia. Proponowane zmiany zdaniem samorządowców spowodowałyby również uszczuplenia funduszy korkowych, a tym samym obniżenie efektywności realizacji lokalnych programów antyalkoholowych.

Organizacje i mieszkańcy działający w tym obszarze lokalnej polityki społecznej również powinni bacznie przyglądać się inicjatywie Ministra Arłukowicza, ponieważ jej realizacja może spowodować, że to źródło finansowania inicjatyw obywatelskich zostanie ograniczone, a co za tym idzie samo krokowe będzie mnie elastycznym instrumentem.

Autor: Grzegorz Makowski

Zapraszamy na stronę www.isp.org.pl/kompas