Prawo dostępu do informacji publicznej – jedno z podstawowych uprawnień obywateli otwierających im możliwość partycypowania w życiu publicznych – podlega regulacji na różnych poziomach, od Konstytucji poczynając, kończąc na postanowieniach statutów jednostek samorządu terytorialnego. Zakres, w jakim obywatelom udostępniane są informacje publiczne, określają również ustawy normujące ustrój jednostek samorządowych oraz ustawa o dostępie do informacji publicznej. Ostatni z przywołanych aktów prawnych reguluje m. in. zasady i tryb udostępniania informacji publicznej; jak stanowi natomiast art. 11b ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym, zasady dostępu do dokumentów mających status „informacji publicznej” i korzystania z nich określa statut gminy. W tym kontekście pojawia się pytanie: jaki jest zakres dopuszczalnego uregulowania przez gminę obywatelskich praw związanych z dostępem do informacji publicznej? Jakie aspekty tego dostępu mogą normować organy władzy samorządowej w statucie jednostki?

„Rzeczpospolita” przypomniała ostatnio wydany w 2009 roku wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu (sygn. III SA/Wr 537/08), odnoszący się między innymi do wspomnianej kwestii. Skarga, którą rozpoznawał WSA, dotyczyła wprawdzie rozstrzygnięcia nadzorczego nie wiążącego się bezpośrednio z tematyką dostępu do informacji publicznej, ważnym wątkiem sprawy była jednak kwestia udostępniania protokołów z posiedzeń organów stanowiących jednostki samorządowej. Jak stanowi art. 7 ustawy o dostępie do informacji publicznej, udostępnienie tego rodzaju informacji następuje w drodze wstępu na posiedzenia organów kolegialnych władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów i udostępnienia materiałów, w tym audiowizualnych i teleinformatycznych dokumentujących te posiedzenia. Zgodnie z art. 10 tej ustawy natomiast, informacje, które nie zostały udostępnione w Biuletynie Informacji Publicznej jednostki, są udostępniane na wniosek, a informacja która może być niezwłocznie udostępniona, jest udostępniana w formie ustnej lub pisemnej bez pisemnego wniosku. Art. 18 ustawy stanowi z kolei, że posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów są jawne i dostępne, podobnie jak posiedzenia ich kolegialnych organów pomocniczych. Z przepisu następnego artykułu wynika przy tym, że wskazane wyżej organy sporządzają i udostępniają protokoły lub stenogramy swoich obrad, chyba że sporządzą i udostępnią materiały audiowizualne lub teleinformatyczne rejestrujące w pełni te obrazy.

Statut gminy nie może ingerować w wyżej zakreślone unormowania. Niedopuszczalne jest zatem jakiekolwiek ograniczanie wynikających z nich obywatelskich uprawnień związanych z dostępem do dokumentów urzędowych organów gminy. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 16 września 2002 r. (K 38/01, OTK-A 2002/5/59)), w statucie jednostki samorządowej mogą być określone wyłącznie aspekty organizacyjno-techniczne związane z dostępem do dokumentów i korzystaniem z nich. Przykładowo, statut może wprowadzać uregulowania precyzujące „czas urzędowania, w którym dany dokument będzie udostępniany, wskazujące jednostki organizacyjne odpowiedzialne za udostępnianie określonych dokumentów, precyzujące zasady, w oparciu o które odbywać się będzie ich kopiowanie itp.” Jak stwierdził WSA w przywoływanej wyżej sprawie, niedopuszczalne jest również uzależnianie udostępnienia protokołu z sesji rady gminy i protokołów z obrad komisji od ich formalnego „przyjęcia” przez dany organ. Jak wskazał WSA, zawarcie takiego zapisu w statucie jednostki przełożyło się w rozpoznawanej sprawie na pozbawienie „obywateli dostępu do informacji publicznej, jaką jest protokół sesji rady, na pewnym etapie działania organów (przed przyjęciem przez radę). W konsekwencji, ograniczono tym samym możliwości uczestniczenia obywateli w podejmowaniu decyzji w sprawach publicznych i sprawowaniu kontroli nad tym procesem.”

Władze samorządowe nie mogą też uzależniać udostępnienia dokumentów urzędowych od wniesienia przez obywatela stosownej opłaty administracyjnej. Ustawa o dostępie do informacji publicznej w art. 17 stanowi, że jeżeli w wyniku udostępnienia informacji publicznej na wniosek podmiot obowiązany do udostępnienia ma ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku, podmiot ten może pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom. Konieczność wniesienia opłaty może zatem wiązać się np. ze sporządzeniem kserokopii udostępnianego dokumentu, ale za sam wgląd do niego (np. przejrzenie protokołu w siedzibie urzędu) opłaty pobierać nie wolno.

Warto też dodać, że prawo dostępu do protokołów z posiedzeń rady czy obrad komisji jednostki samorządu terytorialnego mają nie tylko mieszkańcy tej jednostki, ale wszyscy obywatele.

Autor: Anna Krajewska

Zapraszamy na stronę www.isp.org.pl/kompas