Odpowiedzialność prawna polityków. Trybunał Stanu oraz alternatywne modele odpowiedzialności
Beata Czechowicz
Podziel się
Pobierz publikację:
Egzekwowanie odpowiedzialności prawnej od polityków za podejmowane przez nich działania niezgodne z prawem jest możliwe, co do zasady, ale w znacznym stopniu ograniczone uwarunkowaniami politycznymi, w tym decyzjami podejmowanymi przez samych polityków. Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że przewidziane w prawie formy tej odpowiedzialności, zwłaszcza odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu, bardziej służą politykom jako straszak niż faktyczny instrument wzajemnego rozliczania się z podejmowanych działań.
Niezmiernie dużo zależy od faktycznej kondycji organów ścigania, które często są narzędziem w rękach polityków ułatwiającym im unikanie odpowiedzialności lub przeciwnie – generowanie jej tam, gdzie realnie nie ma ku temu podstaw. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania państwa jest jednak to, aby reguły odpowiedzialności prawnej polityków, kreujących rzeczywistość prawną i faktyczną społeczeństwa, nie były tylko pustymi zapisami ustaw, lecz realnie funkcjonującymi zjawiskami prawnymi i społecznymi.
Egzekucja odpowiedzialności prawnej od polityków nie przychodzi łatwo. Nie jest ona jednak niemożliwa, zwłaszcza gdy sprzyja temu arytmetyka parlamentarna pozwalająca na podejmowanie decyzji zaledwie bezwzględną większością głosów ogólnej liczby posłów lub senatorów. Jest ona także stosunkowo łatwa do osiągnięcia tam, gdzie politycy nie są chronieni żadnym immunitetem – tak jest w odpowiedzialności cywilnej posłów i senatorów za naruszenie praw osób trzecich przez działania wykraczające poza zakres ich mandatu.
Do egzekwowania odpowiedzialności polityków przez polityków potrzebna jest jednak wola i kultura polityczna. Niezbędne są też: niezależna prokuratura i niezawisłe sądy, sprawne transparentne procedury. Potrzebne są środki ludzkie i finansowe. Tylko z uwagi na ograniczenia tego ostatniego nie da się pociągnąć do odpowiedzialności prawnej wszystkich polityków, którzy złamali prawo. Dla jakości życia społecznego trzeba się jednak o to starać.
Doświadczenie ostatnich lat uczy, że pociąganie polityków do odpowiedzialności prawnej najskuteczniej przeprowadza się za pomocą procesów inicjowanych przez pokrzywdzone osoby fizyczne, organizacje lub firmy. Wymaga to wprawdzie ogromnej determinacji, ale prowadzi do stwierdzenia nadużycia, a nawet egzekwowania prawa. Jako przykład niech posłużą słynne sprawy zainicjowane przez pokrzywdzonych, np.: doktora Mirosława G., prowokacji w Ministerstwie Rolnictwa, bezprawnego umieszczenia kilkudziesięciu osób w raporcie z likwidacji WSI, sprawa sędzi Justyny Kostki-Janusz.
Ważną rolę w egzekwowaniu odpowiedzialności karnej od polityków odegrać mogą organizacje społeczne zajmujące się m.in. monitorowaniem działania władz. Mogą one składać odpowiednie zawiadomienia o przestępstwach oraz korzystać z możliwości udziału w postępowaniu sądowym na zasadach określonych w art. 90 i 91 k.p.k. Zgodnie z art. 90 § 1 k.p.k., w postępowaniu sądowym udział może zgłosić organizacja społeczna, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.
Pomocny do egzekwowania odpowiedzialności wobec polityków, nawet po latach, powinien być art. 44 Konstytucji przewidujący zawieszenie biegu przedawnienia wobec przestępstw funkcjonariuszy publicznych. Według tego przepisu, bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nieściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.
Przywołanie tego przepisu w podsumowaniu niniejszej opinii nie jest przypadkowe. Demokratyczne państwo prawa powinno bowiem dawać gwarancje pociągania polityków do odpowiedzialności prawnej za ich działanie niezgodne z prawem. Bezkarność na ogół wraca recydywą i ciężarem nie do udźwignięcia w państwie opartym na idei rządów prawa.
