W trakcie seminarium w ISP dyskutowano na temat najnowszej propozycji Ministerstwa Gospodarki, regulującej opodatkowanie nieodpłatnej pomocy prawnej, zawartej w Założeniach do projektu ustawy o ułatwieniu warunków wykonywania działalności gospodarczej. Spotkanie zgromadziło licznych przedstawicieli palestry, samorządów prawniczych, ekspertów z zakresu prawa podatkowego i reprezentantów organizacji pozarządowych świadczących porady prawne. Gościem seminarium był minister Mariusz Haładyj, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki a dyskusję moderował Grzegorz Wiaderek (INPRiS).
Minister Haładyj zadeklarował, że Ministerstwo Gospodarki dokłada wszelkich starań, by interweniować w przypadkach regulacji, które są problemem dla obywateli czy przedsiębiorców. Z tej też przyczyny postanowiło podjąć kwestię opodatkowania nieodpłatnej pomocy prawnej. Jak podkreślił minister Haładyj, z aksjologicznego punktu widzenia nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której na podstawie przepisów podatkowych można być zwolnionym z VAT-u od usług wykonywanych nieodpłatnie w celach promocyjnych, natomiast za bezpłatną poradę prawną świadczoną z czystej potrzeby serca należy odprowadzić VAT.
Początkowo zaproponowana przez Ministerstwo Gospodarki propozycja była dużo szersza i obejmowała wszelkie usługi pro bono udzielane przez prawników. Taka koncepcja jednak nie została zaakceptowana głównie z powodu braku zgody Ministerstwa Finansów. Obecne rozwiązanie jest więc efektem kompromisu i koncentruje się na tym, by zagwarantować zwolnienie z opodatkowania poradnictwa prawnego na rzecz osób najbardziej potrzebujących – zdefiniowanych jako osoby niezamożne, objęte pomocą społeczną. Ministerstwo liczy na to, że wprowadzenie takiego wyłączenia będzie małym krokiem w kierunku zwiększenia możliwości świadczenia nieodpłatnego poradnictwa prawnego bez konieczności odprowadzania podatku.
Minister Haładyj odniósł się także do kwestii dokumentowania faktu, że korzysta się z pomocy społecznej. W uzgodnieniach międzyresortowych ustalono, że może się to odbywać w formie oświadczenia (składanego pod odpowiedzialnością karną) osoby korzystającej z pomocy, podczas gdy osoba świadcząca poradnictwo byłaby zwolniona z odpowiedzialności. W konstrukcji tego rozwiązania wzorowano się na przepisach akcyzowych – w przypadku zakupu oleju napędowego na cele opałowe kupujący składa oświadczenie, które zwalnia go z podatku akcyzowego, a sprzedający nie ponosi odpowiedzialności za jego rzetelność.
Po wystąpieniu ministra Haładyja rozpoczęła się ożywiona dyskusja. Mecenas Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, podkreślił, że przedstawiona przez Ministerstwo Gospodarki propozycja jest efektem wielomiesięcznych negocjacji i długoletnich starań wielu środowisk. Nie należy więc zbyt pochopnie poddawać jej krytyce, skoro pojawiła się możliwość choć szczątkowego rozwiązania problemu.
Mecenas Dorota Szubielska, ekspert prawa podatkowego, partner w kancelarii Chadbourne & Parke, zadeklarowała, że proponowana koncepcja zasługuje na uwagę, ale ma poważne słabości. W ramach projektu założeń planuje się zwolnić z opodatkowania jedynie usługi prawne świadczone na rzecz osób niezamożnych i zarazem korzystających z pomocy społecznej. W ten sposób wyklucza się możliwość zwolnienia z podatku poradnictwa prawnego na rzecz osób, które mogą najbardziej potrzebować wsparcia – a więc tych, które dopiero starają się o pomoc społeczną.
Zdaniem mec. Szubielskiej trzeba także precyzyjnie określić, co rozumiemy przez objęcie pomocą społeczną – jest ona bowiem udzielana w bardzo różnych formach. Osoba korzystająca z nieodpłatnych usług prawnych sama może mieć problem z określeniem, z jakiego rodzaju pomocy korzysta. Należy również zadbać o odpowiednie rozszerzenie definicji pomocy społecznej zawartej w Ustawie o pomocy społecznej, tak aby obejmowała także pomoc świadczoną przez organizacje społeczne, w tym zawodowe.
W opinii mec. Szubielskiej istnieje przede wszystkim potrzeba wydania przez Ministerstwo Finansów interpretacji ogólnej, która uściśliłaby, jakiego rodzaju usługi prawnicze pro bono są objęte VAT-em, a jakie nie. Dopiero później można rozważać, co powinno być z VAT-u zwolnione. Dyskutując nad tym rozwiązaniem trzeba dbać o to, by precyzyjnie posługiwać się pojęciami z zakresu prawa podatkowego (np. rozróżnienie pomiędzy zwolnieniem a wyłączeniem).
Tomasz Bujak, prezes Stowarzyszenia Doradców Prawnych wyraził wątpliwość co do tego, czy proponowane rozwiązanie będzie miało jakiekolwiek znaczenie z uwagi na ograniczoną grupę osób, której dotyczy. Zdaniem T. Bujaka już w tej chwili istnieją rozwiązania, które można zastosować – pozostaje tylko problem ich interpretacji. Kryterium korzystania z pomocy społecznej nie wydaje się adekwatne, skoro i tak beneficjenci bezpłatnej pomocy prawnej mają składać oświadczenia. Mimo wspomnianych słabości należy poprzeć inicjatywę rozwiązania tego problemu podjętą przez Ministerstwo Gospodarki. Wątpliwości co do kształtu rozwiązania proponowanego przez Ministerstwo Gospodarki wyraził także mec. Andrzej Siemiński z Naczelnej Rady Adwokackiej, reprezentujący środowisko małych kancelarii prawnych.
Mecenas Robert Krasnodębski z kancelarii Weil, Gotschal & Manges zwrócił uwagę na problem wzajemnych relacji miedzy nowymi regulacjami a przepisami już istniejącymi. Wprowadzenie dodatkowego przepisu jego zdaniem może doprowadzić do zamętu i stworzyć nowe pole do interpretacji niekorzystnych dla osób korzystających z wyłączenia z opodatkowania. Mecenas Krasnodębski poparł pomysł wprowadzenia oświadczeń, jednak w jego opinii założenia braku odpowiedzialności podmiotu dostarczającego usługi może się okazać zbyt optymistyczne. Przykład oleju napędowego, na którym wzorowało się Ministerstwo Gospodarki, pokazuje, że w praktyce sprzedający nie zawsze są zwalniani z odpowiedzialności.
Mecenas Magdalena Fertak, wiceprzewodnicząca Komisji ds. Wizerunku Zewnętrznego i Działalności Pro Bono Naczelnej Rady Adwokackiej wyraziła uznanie, że taka propozycja się pojawiła. Zasugerowała, żeby Warto rozważyć poszerzenia katalogu zakresu podmiotowego regulacji poprzez zastąpienie wyrażenia „objętych pomocą społeczną” słowem „uprawnionych do pomocy społecznej”. Osoby korzystające już z pomocy społecznej, zdaniem pani mecenas Fertak, to często te bardziej zaradne jednostki. W kwestii oświadczeń – można się inspirować wzorem oświadczenia, które składają osoby ubiegające się o pomoc z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem. Trzeba tutaj zarazem pamiętać o problemie ochrony danych osobowych, a także tajemnicy zawodowej.
Filip Czernicki z Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych przypomniał, że FUPP w przeszłości podjęła inicjatywę rozwiązania kwestii opodatkowania nieodpłatnych usług prawnych. Jednak mimo uzyskania pozytywnej opinii m.in. Biura Analiz Sejmowych i poparcia samorządów prawniczych, projekt nie został zaakceptowany przez Radę Ministrów z uwagi na negatywną opinię Ministerstwa Finansów. Zdaniem Filipa Czernickiego należy popierać wszelkie inicjatywy, które choć w minimalnym stopniu przyczynią się do poszerzenia zakresu wyłączenia z opodatkowania, o ile jednak nie będą się wiązały z dodatkowym ryzykiem. Wciąż trzeba jednak szukać możliwości poszerzenia katalogu osób mogących korzystać z nieodpłatnej pomocy – chociażby o osoby, które można uznać za niezamożne w szerokim tego słowa znaczeniu (np. te, które korzystają z rent lub są emerytami). Filip Czernicki wyraził poparcie dla systemu oświadczeń, podkreślił jednak zarazem, że trzeba zagwarantować skuteczne wyłączenie odpowiedzialności udzielającego nieodpłatnych porad prawnych.
Wojciech Starzyński z Fundacji „Rodzice Szkole” podniósł z kolei wątpliwość co do możliwości wyłączenia z opodatkowania nieodpłatnych usług prawnych świadczonych na rzecz innych podmiotów – np. rad rodziców, stowarzyszeń itp.
Instytutu Spraw Publicznych co do zasady popiera wysiłki na rzecz rozwiązania problemu opodatkowania nieodpłatnych usług prawnych. Potrzebna jest jednak gwarancja, że proponowane przepisy w praktyce nie doprowadzą do ograniczenia już istniejących możliwości wyłączenia z opodatkowania.
Spotkanie odbyło się w ramach działalności Rady Ekspertów Programu Obywatel i Prawo. "Obywatel i Prawo" jest programem Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności realizowanym przez Instytut Spraw Publicznych. Celem Programu jest poszerzanie i usprawnianie dostępu obywateli do pomocy prawnej
