18 lutego spotkaliśmy się w ramach kolejnego seminarium eksperckiego poświęconego możliwej odpowiedzi pracy socjalnej na problem radykalizacji w Polsce.

Seminarium zgromadziło blisko 30 uczestniczek i uczestników reprezentujących ośrodki akademickie z całej Polski, a także instytucje z obszaru pomocy społecznej.

Spotkanie rozpoczęliśmy krótkim wprowadzeniem na temat idei projektu, w ramach którego się spotkaliśmy. Następnie Aleksandra Kobylińska z Instytutu Spraw Publicznych zaprezentowała najważniejsze wnioski z  opracowanej przez ekspertów ISP analizy dotyczącej programów kształcenia na kierunku praca socjalna:

•    Pod lupę wzięto sylabusy z I stopnia studiów, przede wszystkim z dziedziny pracy socjalnej. Programy analizowano pod kątem obecności w nich treści związanych z czterema obszarami tematycznymi, które w założeniu mają przygotowywać pracowników socjalnych na zagrożenia związane z radykalizacją:

o    Prawa człowieka
o    Edukacja obywatelska i demokratyczna
o    Przeciwdziałanie ekstremizmowi
o    Teorie spiskowe i mowa nienawiści

•    Generalnie programy kształcenia zawierały niewiele treści związanych ze wskazanymi obszarami praw człowieka i edukacji obywatelskiej i demokratycznej; tematyka ekstremizmu oraz teorii spiskowych i mowy nienawiści była praktycznie nieobecna w programach.

•    Prawa człowieka były zagadnieniem najszerzej obecnym w postaci bezpośrednich odwołań w opisach kursów czy programu studiów. Kursy dedykowane tej tematyce można jednak znaleźć tylko na wybranych uczelniach.

•    Zagadnienia związane z edukacją obywatelską i demokratyczną były dość szeroko obecne, ale wyłącznie w formie pośrednich odniesień – w tematyce komunikacji, budowania zdolności interpersonalnych czy rozwiązywania konfliktów.

Po tym wprowadzeniu odbyły się dwie prezentacje przygotowane przez nauczycieli akademickich pracujących w obszarze pracy socjalnej, którzy podzielili się swoimi metodami nauczania z zakresu praw człowieka, przeciwdziałania dyskryminacji oraz budowania kompetencji na rzecz kultury demokratycznej i obywatelskiej.

Dr Anna Kola z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika opowiedziała o swoich doświadczeniach z pracy w charakterze wykładowczyni akademickiej i trenerki pracowników socjalnych w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji i mowie nienawiści oraz edukacji międzykulturowej. Przedstawiła garść bardziej ogólnych refleksji na temat programów kształcenia, ale też konkretne pomysły na sposoby prowadzenia zajęć ze studentami w tych obszarach tematycznych. Zdaniem dr Koli:

•    Kształtowanie umiejętności społecznych i interpersonalnych u przyszłych pracowników socjalnych to za mało. Programy nauczania powinny uwrażliwiać studentów na kwestie dotyczące kultury demokratycznej, tolerancji, otwartości i zaangażowania społecznego

•    Ważnymi elementami takiej edukacji są:

o    edukacja obywatelska i międzykulturowa
o    umiejętność prowadzenia dyskusji i krytycznego myślenia
o    zachęcanie studentów do aktywności obywatelskiej.

•    Metody nauczania powinny być dostosowane do potrzeb studentów i zróżnicowane; np.:

o    Stosowanie metody projektu
o    Nowe technologie wspomagające proces dydaktyczny (wykorzystanie Internetu, QR kody, quizy)
o    Edukacja przez sztukę

•    Ważne jest, aby zwracać uwagę na kwestię języka – dobierać właściwe sformułowania, ale także punktować w języku studentów wszelkie rasistowskie, radykalne, seksistowskie, antysemickie i inne podobne określenia niosące szkodliwe przesłanie.
•    Jedną ze ciekawych metod nauczania jest wykorzystywanie ludzkich świadectw i historii; pomocą w tym zakresie może być: TEDex oraz różne teksty kultury (film, sztuka, literatura, teatr).

Dr Marcin Boryczko, wykładowca akademicki z Uniwersytetu Gdańskiego oraz Komisarz Praw Człowieka Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych, przedstawił swoje doświadczenie w nauczaniu praw człowieka w kontekście pracy socjalnej. Jego prezentacja koncentrowała się na trzech metodach nauczania, które okazały się owocne wśród jego studentów:

•    Badania w działaniu – jak to zrobić:

o    Wybrać grupę społeczną, grupę ludzi), których prawa człowieka zostały ograniczone, naruszone lub odrzucone
o    Opisać sytuację tej grupy, analizując poziomy mikro, mezo i makro w kontekście praw człowieka.
o    Wypracować pomysły na rozwiązanie tego problemu.

•    Studium przypadku (analiza wielopoziomowa) – wykrywanie przypadków łamania praw człowieka na podstawie konkretnych przypadków. Ważna jest tutaj odpowiedź na pytanie: Jak zareagowałbyś na taką sytuację jako pracownik socjalny?
•    Esej - krytyczna refleksja – na podstawie książki Johna Fooka Critical Deconstruction and Reconstruction – Praca pisemna opracowana na podstawie Fook’owskiego schematu krytycznej dekonstrukcji doświadczenia.

Dyskusja po prezentacjach skupiła się na następujących punktach:

•    Prawa człowieka i prawa dziecka, a także przeciwdziałanie dyskryminacji powinny być ważną częścią edukacji do pracy socjalnej.
•    Wyniki analizy ISP były zaskakujące dla niektórych nauczycieli akademickich, ponieważ spodziewali się, że analizowane treści (prawa człowieka, edukacja na rzecz obywatelstwa demokratycznego, zapobieganie ekstremizmowi, mowa nienawiści i teoria spiskowa) będą znacznie szerzej reprezentowane w programach nauczania. Zagadnienia związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji, przeciwdziałaniu marginalizacji są bowiem od dawna obecne w dziedzinie badań nad pracą socjalną w Polsce.
•    Niektórzy akademicy sugerowali, że są to treści na tyle fundamentalne i oczywiste, że wręcz wszechobecne  w programach nauczania i w treści niemal każdego kursu. Może to jednak nie być widoczne na poziomie analizy opisów. Aby je wyłuskać, należałoby zastosować inną metodę badawczą.
•    Pomocne byłoby zdiagnozowanie świadomości w zakresie praw człowieka. Taka wiedza powinna być przekazywana na wcześniejszych etapach edukacji (szkolnej), ale często studentom brakuje najbardziej podstawowych informacji z tego zakresu. Co więcej, także wśród wykładowców pracy socjalnej wiedza o prawach człowieka pozostawia wiele do życzenia. Dobrze byłoby więc przeprowadzić badania dotyczące poziomu świadomości nauczycieli akademickich pracy socjalnej i pracowników socjalnych w tym zakresie.
•    Wyniki pilotażowego badania świadomości problematyki praw człowieka wśród pracowników socjalnych są jednak dość optymistyczne. Poziom świadomości jest stosunkowo wysoki.
•    Sama społeczność studencka jest zróżnicowana. Z jednej strony, wśród studentów zdarzają się aktywiści zajmujący się także prawami człowieka, z drugiej, studenci wywodzący się z bardzo konserwatywnych środowisk. Są też pojedyncze przypadki studentów prezentujących ekstremistyczne poglądy. Kluczowe pytanie dotyczy tego, jak możemy oddziaływać na młodych dorosłych, aby w jakiś sposób wpłynąć na ich poglądy i zmienić perspektywę patrzenia?
•    Problem z nowymi inicjatywami dydaktycznymi polega na tym, że liczba godzin w programach studiów systematycznie spada.
•    Istotną kwestią byłoby również zbadanie, jak działają antydyskryminacyjne organy akademickie.
•    Ważnym aspektem nauczania dotyczącego zagadnień aksjologicznych jest dotarcie do sfery emocjonalnej studentów. Nie da się tego zrobić, nauczając jedynie na zasadzie analizy dokumentów poświęconych prawom człowieka. Dlatego tak ważny jest wpływ na studentów poprzez sztukę, poezję i emocje.
•    Istnieją znaczące różnice semantyczne w nazwach kursów. Kategorią, która mogłaby być klamrą dla tych wielu różnorodnych zagadnień, mogłaby być międzynarodowa praca socjalna. Jest to zagadnienie, którego najbardziej brakuje w programach nauczania, które zbytnio skoncentrowane są na naszej lokalnej perspektywie, a często całkowicie brakuje w nich odniesienia do kontekstu globalnego.
•    Nauczyciele akademiccy zajmujący się prawami człowieka w kontekście pracy socjalnej doświadczają braku zrozumienia, ponieważ wielu ich studentów, a także ich koledzy, nie widzi związku między tymi dwiema dziedzinami.
•    Obecność treści dotyczących praw człowieka i przeciwdziałania dyskryminacji w programach kształcenia nie jest satysfakcjonująca. Powinno się zwrócić większą uwagę zwłaszcza na mniejsze ośrodki akademickie zajmujące się pracą socjalną. Podczas gdy większe uniwersytety mogą być bardziej świadome kwestii praw człowieka, zapobiegania dyskryminacji itp., często nie ma to miejsca w mniejszych ośrodkach akademickich.
•    W kluczowych dokumentach prawnych regulujących pracę socjalną w Polsce brakuje odniesienia do praw człowieka czy praw dziecka.
•    Ważną kwestią jest również odpowiedzialność polskich instytucji pomocy społecznej za łamanie praw człowieka i praw pracowniczych.
•    Wprowadzane przez Sejm nowe zmiany prawne zagrażają pracy socjalnej jako dyscyplinie, ponieważ otwierają zawód na absolwentów innych dyscyplin naukowych. W rezultacie jeszcze bardziej może się zmniejszyć kontrola nad przygotowaniem osób, które potem będą wykonywały pracę socjalną. Sposób wprowadzania nowej ustawy, w tym zakres konsultacji, był wysoce niezadowalający dla przedstawicieli środowiska pracy socjalnej, ponieważ nie stworzono im, między innymi, przestrzeni do merytorycznego odniesienia się do proponowanych rozwiązań, a w rezultacie podniesienia ich jakości i adekwatności do potrzeb.





Spotkanie odbyło się w projekcie “Resilience Against Radicalization Through Democratic Education”  (REDE) realizowanym w programie “Democratic and Inclusive School Culture in Operation (DISCO)” Unii Europejskiej i Rady Europy.