Pod koniec stycznia wspólnie z grupą organizacji eksperckich - Fundacją im. Stefana Batorego, Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Federacją Organizacji Pozarządowych OFOP i Siecią Obywatelską Watchdog Polska, przygotowaliśmy opinię będącą wsadem do raportu Komisji Europejskiej o stanie praworządności w Unii (poprzednia edycja tutaj).
Będzie to już trzecia edycja dorocznego materiału, w którym Komisja przygląda się temu, w jakim stopniu państwa członkowskie umożliwiają mieszkającym w nich osobom korzystanie z podstawowych wartości (wolności, demokracji, równości i szacunku dla praw człowieka, w tym praw mniejszości) oraz gwarantują funkcjonowanie niezawisłego systemu sądownictwa i mechanizmów zapobiegających korupcji.
W naszym opracowaniu wskazujemy szereg nieprawidłowości, jakie w 2021 roku można było zaobserwować w Polsce w takich obszarach jak:
•
funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości – m.in. dalsze działanie niewłaściwie wybranej Krajowej Rady Sądownictwa oraz Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w Sądzie Najwyższym, brak wykonania przez polskie władze kolejnych wyroków sądów międzynarodowych w sprawie sposobu nominowania sędziów w Polsce, łamanie zasad niezależności sędziowskiej (znoszenie immunitetów, pozbawianie możliwości orzekania i przenoszenie sędziów), dalsze obowiązywanie systemu sędziowskiej odpowiedzialności dyscyplinarnej, uznanego za niezgodny ze standardami Unii Europejskiej, czasowe przenoszenie prokuratorów podejmujących śledztwa rozliczające władzę lub krytykujących ją do prokuratur odległych od ich miejsca zamieszkania;
•
działanie instytucji i zasad państwa prawa – m.in. sposób stanowienia prawa (w tym składanie ustaw rządowych jako poselskie, przyspieszony tryb procedowania ustaw, częsty brak szerokich i pogłębionych konsultacji projektów aktów prawa opracowanych przez rząd), charakter funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego (w tym spadek liczby skarg konstytucyjnych składanych przez obywatelki i obywateli czy wniosków opozycji, niezajmowanie się przez Trybunał skargami i wnioskami Rzecznika Praw Obywatelskich), wielokrotne łamanie konstytucyjnych regulacji w związku z wprowadzaniem ograniczeń praw i wolności mających wynikać z pandemii COVID-19, sposób wyboru Rzecznika Praw Obywatelskich w latach 2020/2021, brak reakcji instytucji publicznych na wnioski Rzecznika Praw Obywatelskich (w tym zwłaszcza Ministra Sprawiedliwości);
•
mechanizmy przeciwdziałania korupcji – m.in. przeciągające się postępowania dochodzeniowe dotyczące spraw z udziałem przedstawicieli rządu lub większości parlamentarnej, zmiany prawa karnego sprzyjające zdjęciu oskarżeń z osób blisko związanych z władzą, korzystanie z narzędzia Pegasus i brak kontroli nad prowadzeniem przez służby specjalne inwigilacji na nieznaną ciągle skalę, braki w systemowych rozwiązaniach związanych z oświadczeniami majątkowymi osób sprawujących władzę, brak prac nad strategią antykorupcyjną, niewdrożenie dyrektywy związanej z ochroną sygnalistów; opisaliśmy też sprawy politycznej korupcji, przekonania obywatelek i obywateli o wzroście korupcji oraz problemy związane z zamówieniami publicznymi (w tym dot. COVID-19);
•
wolność słowa – m.in. sposób działania Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji (współpracującej z rządzącymi), np. przy okazji prac nad projektem ustawy tzw. lex TVN, niewpuszczanie dziennikarzy na obszar przy granicy polsko-białoruskiej i sposób ich traktowania przez policję podczas demonstracji, przejęcie prasy regionalnej przez PKN Orlen, liczne pozwy typu SLAPP związane z rzekomą obrazą uczuć religijnych czy naruszaniem dobrego imienia rządzących lub gmin przyjmujących uchwały anty-LGBT;
•
społeczeństwo obywatelskie i korzystanie z praw fundamentalnych – m.in. pojawienie się projektu ustawy proponującej nowy system raportowania i kontroli przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, zawierającej też propozycję dodatkowego raportowania przez organizacje wsparcie finansowego otrzymywanego z zagranicy, ograniczenie obywatelkom i obywatelom konstytucyjnego prawa do protestowania, ograniczanie praw podstawowych na granicy z Białorusią, w tym uniemożliwienie tam działalności organizacji pomocowych oraz brak poszanowania zobowiązań międzynarodowych dotyczących praw osób próbujących się ubiegać o uzyskanie ochrony międzynarodowej.
To tylko niektóre kwestie, jakie poruszyliśmy w opracowanym wspólnie tekście. Więcej informacji (w języku angielskim) zawiera pełna wersja naszego
Wsadu do raportu komisji europejskiej o stanie rządów prawa ze stycznia 2022 roku.
