Cyfrowe platformy pracy zdążyły się zakorzenić w naszej rzeczywistości, lecz wciąż w wielu przypadkach naruszają prawa osób świadczących pracę za ich pośrednictwem. Wskazują na to wyniki kontroli prowadzonych we Francji, Hiszpanii, Polsce i Włoszech. O wyzwaniach dla instytucji odpowiedzialnych za egzekwowanie prawa pracy rozmawiali inspektorzy pracy oraz przedstawiciel Europejskiego Urzędu ds. Pracy na kwietniowym webinarium w ramach projektu „Don’t GIG Up. Never!”
Chociaż procentowy udział platform w rynku pracy wciąż nie jest wielki, ich sposób działania dotyczy niemałych grup pracowników. Dążąc do minimalizacji kosztów, platformy unikają zawierania umów charakterystycznych dla stosunku pracy nawet, jeśli de facto taka relacja łączy pracownika z platformą. W Hiszpanii w wyniku podejmowanych od kilku lat działań kontrolnych każdego roku inspektorzy wykrywają liczne przypadki fikcyjnego samozatrudnienia pracowników platformowych. Według danych, które przytoczył hiszpański inspektor pracy Juan Grangel w kraju tym w 2019 uregulowano sytuację 20.000 fikcyjnie samozatrudnionych, a w 2022 aż 40.000. Nadużycia odnoszące się do fikcyjnego samozatrudnienia odnotowali również inspektorzy francuscy, którzy prowadzili kontrole na wniosek prokuratury, o czym mówił Dominique Vandroz, inspektor pracy i wicedyrektor ds. pracy, zatrudnienia i solidarności Departamentu Rodanu. W ubiegłym roku we Francji sąd wymierzył z tego tytułu grzywnę 375 tys. euro platformie Deliveroo, a osobom odpowiedzialnym karę 12 miesięcy w zawieszeniu. Natomiast w Hiszpanii wielomilionowe grzywny były nakładane na platformę Glovo za uchybienia w zgłaszaniu pracowników (fikcyjnych samozatrudnionych) do systemu ubezpieczeń społecznych i nielegalne zatrudnianie obcokrajowców.
W Polsce praca platformowa niezwykle rzadko oparta jest na umowie o pracę, zazwyczaj jest świadczona jest w ramach umów cywilno-prawnych (w tym w ramach samozatrudnienia). Kwestiami problematycznymi są w związku z tym: wynagrodzenie za czas przeznaczony na przygotowanie do pracy, wynagrodzenie za pozostawanie w gotowości do pracy, bhp, a także nagłe pozbawienie pracy (przez odłączenie pracownika od aplikacji). Główne zgłoszenia pochodzące od pracowników dotyczą problemów z wyegzekwowaniem minimalnego wynagrodzenia. P. Bartosz Kopeć, wicedyrektor Departamentu Prawnego w Głównym Inspektoracie Pracy przywoływał również przypadki obchodzenia relacji zatrudnienia przez zawieranie umów dotyczących użyczenia sprzętu (jako podstawy do zapłaty za pracę). Inspektorzy wykrywali również nielegalne zatrudnianie obcokrajowców. W Polsce inspekcja pracy nie ma uprawnień do zamiany formy umowy na umowę o pracę, ale stosowne postanowienie może wydać sąd, który decyduje o rozstrzygnięciach i ewentualnych sankcjach.
Inspektorzy pracy w poszczególnych krajach podejmowali różne działania, żeby zwiększyć swoją skuteczność. W Hiszpanii jednolite podejście w działaniach kontrolnych oparto na wnioskach z kontroli na wybranym terenie, która poprzedziła opracowanie wytycznych dla wszystkich inspektoratów w kraju. Inspektorzy działają szybko, lecz platformy równie szybko się zmieniają, biorąc pod uwagę czas trwania postępowań. We Francji postępowanie sądowe wobec platformy Deliveroo wciąż się nie zakończyło, ponieważ złożyła ona apelację. Dominique Vandroz zwrócił uwagę, że w Hiszpanii sądy mają trudności z analizowaniem przypadków nieprawidłowości, ponieważ dotyczą one ogromnej liczby osób. Z kolei Bartosz Kopeć wspomniał o brakach w uregulowaniach prawnych. Na przykład w Polsce przydałyby się zmiany w legislacji, które umożliwiłyby automatyczne uregulowanie (zmianę) stosunku pracy, jak również uznanie platform nie zarejestrowanych w kraju za pracodawców w Polsce.
Platformy cyfrowe zarejestrowane w jednym kraju mogą operować w wielu innych krajach i zatrudniać pracowników. Przypomina to sytuację ponadgranicznej mobilności pracy (a nie samych pracowników), stąd regulacyjne rozwiązania powinny mieć charakter ponadnarodowy i tym samym pracownicy platformowi są przedmiotem zainteresowania Urzędu ds. Pracy (ELA), zajmującym się ponadnarodowym pracy. Zdaniem hiszpańskiego oficer łącznikowego ELA Javiera Suquía przygotowywana dyrektywa – jako regulacja ponadnarodowa – jest szansą na dostarczenie rozwiązań zdiagnozowanych problemów.
ELA sama nie prowadzi inspekcji, ale może koordynować wspólne działania krajowych inspekcji , żeby zapewnić ich spójność i wzmacniać skuteczność i tempo egzekwowania prawa. W tym kontekście Javier Suquía podkreślił potrzebę odpowiednich wytycznych i podręczników, jak również szkoleń i współpracy bilateralnej oraz konieczność prognozowania rozwoju sytuacji, jeśli chodzi o warunki zatrudnienia i ochronę socjalną pracowników platformowych.
To właśnie na szczeblu UE należy szukać rozwiązań - podkreślił w podsumowaniu dyskusji Michele Faioli z Fundacji Giacomo Brodoliniego. Potrzebny jest udział europejskich związków zawodowych.
Webinarium zostało zorganizowane przez hiszpański związek zawodowy UGT oraz Fundację Giacomo Brodoliniego z Włoch. Było to drugie z cyklu spotkań poświęconych cyfrowym platformom pracy, organizowanym w ramach współfinasowanego przez Komisję Europejskiego projektu pt. „
Don’t GIG Up. Never!”. Projekt jest realizowany przez międzynarodowe partnerstwo, w którym uczestniczy Instytut Spraw Publicznych. Zapis poprzedniego spotkania poświęconego modelom biznesowym platform pracy dostępny jest
TUTAJ 
