17 maja w Instytucie Spraw Publicznych odbyła się konferencja „Obrazy ubóstwa i wykluczenia społecznego, czyli jak w Polsce mówi się o biedzie?” podczas której zespół badaczy i badaczek z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN pod kierownictwem prof. Elżbiety Tarkowskiej zaprezentował najnowsze wyniki badań dotyczących wyobrażeń, stereotypów i postaw wobec ludzi biednych rozpowszechnionych w różnych sferach polskiego życia publicznego.
W wystąpieniu otwierającym spotkanie profesor Tarkowska podkreśliła, że jej zespół podjął się opracowania tematu słabo obecnego we współczesnej polskiej socjologii – ani badania nad dyskursem w Polsce czasów transformacji nie podjęły szeroko problematyki ubóstwa ani badacze zajmujący się biedą nie analizowali całościowo tego aspektu problemu jakim jest postrzeganie i konstruowanie zjawiska biedy przez różnych aktorów życia społecznego. Kierowniczka zespołu wskazała na inspirację, jaką dla badaczy stanowiła koncepcja o. Józefa Wrzesińskiego, założyciela ruchu ATD Czwarty Świat, który podkreślał, że do zrozumienia problemu ubóstwa niezbędne jest wyjście poza horyzont wiedzy akademickiej i uzupełnienie jej o doświadczenia osób pracujących z biednymi oraz – co równie istotne – o wiedzę o ubóstwie, którą posiadają sami ubodzy.
Doktor Tatiana Kanasz przedstawiając obraz biedy konstruowany w mediach mówiła o incydentalnym charakterze umieszczania tej tematyki w ramówkach stacji telewizyjnych i radiowych. Media koncentrują się na przypadkach ekstremalnych, w przekazie brakuje opowieści o biedzie jako doświadczeniu codziennego zmagania i cierpienia. Poza zainteresowaniem środków przekazu pozostają też trudniejsze do pokazania, pozamaterialne aspekty zjawiska takie jak upokorzenie odczuwane przez ludzi biednych.
Problematyce strategii przedstawiania w kulturze popularnej ludzi starszych - innej grupy znajdującej się na uboczu życia społecznego - poświęcone było wystąpienie doktor Joanny Zalewskiej. Styl życia seniorów promowany w popularnych serialach „M jak miłość” oraz „Plebania” uległ w ciągu ostatniej dekady przemianie. Od dominującego modelu „starości przy rodzinie” w przekazie serialowym stopniowo przechodzi się do promowania „trzeciego wieku” - starości aktywnej i bardziej niezależnej.
Niezwykle interesujące wnioski z wywiadów prowadzonych z pracownikami socjalnymi przedstawiła doktor Katarzyna Górniak. Wskazała ona na przemianę dominującego w OPS-ach dyskursu dotyczącego ubóstwa, w którym powoli przebija się postawa szacunku wobec biednych. Jednocześnie jednak sposób definiowania problemu biedy przez pracowników socjalnych pozostaje zdominowany przez myślenie w kategoriach zapisów ustawowych, co ogranicza szanse na dostrzeżenie całej złożoności zjawiska, którego zwalczeniem pracownicy ci zawodowo się zajmują.
Klamrą zamykającą tę część spotkania było ponowne wystąpienie profesor Tarkowskiej, która przedstawiła wnioski z badań fokusowych, w których o postrzeganie biedy zapytano samych poszkodowanych. Mówiąc o tym, co jest najtrudniejszego w ich doświadczeniu, biorące udział w badaniu matki wskazywały na przerażenie związane z myślą o przyszłości ich rodzin. Osoby młode koncentrowały się natomiast na opisie pogardy i lekceważenia ze strony innych, odczuwanych na każdym niemal kroku.
W części dyskusyjnej, którą rozpoczął głos prof. Jolanty Grotowskiej-Leder z Uniwersytetu Łódzkiego, nie zabrakło pochwał dla zespołu badawczego, ale także uwag krytycznych oraz pomysłów na możliwe kontynuacje badań w obszarze dyskursów biedy i wykluczenia.
