Aktualności

Powrót do listy

Tekst:

Instytut Spraw Publicznych

Podziel się

09-05-2012

Biuletyn Kompas - Nowy Fundusz Inicjatyw Obywatelskich nabiera kształtów

O nadchodzącej rewolucji, która miałaby dotknąć funkcjonujący już od niemal ośmiu lat rządowy program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich pisaliśmy już wielokrotnie. Rzecz nie tylko w tym, że program przewidziany na lata 2009-2013 po prostu kończy się w przyszłym roku. Chodzi przede wszystkim o możliwości zastąpienia tego mechanizmu czymś trwalszym i o większych możliwościach działania.

Prace nad nową koncepcją FIO toczą się już niemal rok, a ośrodkiem, który je zainicjował i koordynuje jest Kancelaria Prezydenta RP, która w tym celu powołała specjalny Zespół ds. Rozwiązań w zakresie Finansowania Działalności Społecznej i Obywatelskiej. Przygotował on już w zeszłym roku ogólną koncepcję nowego Funduszu, która była już opisywana kilkukrotnie w biuletynie (do pobrania ze stron Kancelarii Prezydenta).

Najkrócej rzecz ujmując, w nowym pomyśle na FIO, od początku zakładano, że powinna to być silna instytucja, z własnym budżetem (zdolna do budowania własnego kapitału żelaznego i wspierania budowy kapitałów żelaznych organizacji pozarządowych w kraju), względnie niezależna od bieżącej polityki i rocznych cyklów uchwalania budżetu państwa, instytucja działająca w sposób bardziej efektywny i na szerszą skalę. Zakładano też, że Fundusz powinien być zdolny do dystrybuowania środków na możliwie jak największą skalę z uwzględnieniem poziomu lokalnego (np. poprzez sieć lokalnych oddziałów). Od początku przewidywano również, że Fundusz powinien wspierać te obszary działalności organizacji pozarządowych, którym trudno jest się utrzymać z dobroczynności publicznej, czy ze zleceń zadań publicznych, jak na przykład działania strażnicze, czy organizacje typu think-tank.

Żeby osiągnąć te cele było jasne, że konieczne jest odejście od formuły programu rządowego i głębsze zinstytucjonalizowanie Funduszu, które mogłoby się dokonać wyłącznie poprzez nadanie mu odrębnej osobowości prawnej. Rozważano różne opcje, w tym między innymi powołania spółki skarbu państwa, państwowej fundacji, czy nowej państwowej osoby prawnej, która podlegałaby bezpośredniemu nadzorowi premiera, czy ministra właściwego. Zdecydowano się na ostatnie ze wspomnianych rozwiązań. Niedawno Zespół prezydenckich ekspertów miał okazję zapoznać się z pierwszą wersją projektu specjalnej ustawy powołującej do życia nowy Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, o czym słów kilka.

Projekt ustawy przewiduje powołanie Funduszu, który byłby instytucją podlegającą bezpośrednio ministrowi właściwemu ds. zabezpieczenia społecznego (gdyby powstał dziś, działałby więc niejako w strukturach Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej). Jednocześnie, byłby bytem odrębnym, co gwarantowałby mu statut nadawany przez ministra i własna wewnętrzna struktura, w skład której wchodziłby Dyrektor Funduszu oraz Rada wybierana spośród przedstawicieli organizacji pozarządowych, samorządu, rządu i Prezydenta RP. Minister właściwy pełniłby nadzór nad funkcjonowaniem FIO.

Projekt ustawy koncentruje się głównie na opisaniu formalnych uwarunkowań funkcjonowania Funduszu. Program, cele i priorytety działania Funduszu zostałyby doprecyzowane w statucie i dokumentach przygotowywanych przez Radę nowego FIO.

W projekcie jest wiele o sposobie powoływania i odwoływania dyrektora, Rady, trybie dystrybuowania środków Funduszu. W tym ostatnim punkcie zachowano pierwotne założenia, przewidując dwie podstawowe formy wspierania działań obywatelskich – na poziomie ogólnopolskim i lokalnym (w tym również regionalnym). Od razu warto zaznaczyć, że wspieranie inicjatyw obywatelskich na poziomie lokalnym miałoby się odbywać poprzez sieć miejscowych partnerów Funduszu, którymi mogłyby zostać organizacje spełniające kryteria stosowane przy nadawaniu statusu pożytku publicznego lub też po prostu organizacje mające status OPP (ta kwestia będzie przedmiotem dalszych prac i rozstrzygnięć). Partnerzy byliby wybierani w trybie konkursowym przez właściwe organy Funduszu. Jednocześnie warto odnotować, że lokalna dystrybucja środków nowego FIO poprzez partnerów zakładałby, że oni sami również musieliby partycypować w programie dotacyjnym wykładając co najmniej 10% środków. Szczegółowe zasady programów dotacyjnych, zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i lokalnym ustalałaby Rada Funduszu. Fundusz miałby również możliwość prowadzenia własnej działalności programowej (np. zlecania badań i analiz zgodnych z jego celami).

Najciekawsza jest jednak być może proponowana struktura finansowania nowego FIO. Miałaby ona się zasadzać przede wszystkim na dotacjach otrzymywanych z budżetu państwa. Podstawą miałaby być dotacja podmiotowa w wysokości 200 mln złotych rocznie, która byłaby mu przekazywana przez kolejnych 15 lat od chwili powstania (w skład dotacji miałyby również wchodzić środki w kwocie równej różnicy między przekazanymi i nieprzekazanymi odpisami jednoprocentowymi). Bazując na tej dotacji, Fundusz zostałby zobowiązany do przeznaczania min. 40% na działalność dotacyjną, maksimum 3% na koszty administracyjne. Pozostała kwota miałaby natomiast służyć budowie własnego kapitału żelaznego Funduszu, który służyłby jego usamodzielnieniu po upływie 15 lat.

To z grubsza jeden z najistotniejszych przepisów powstającego projektu ustawy o Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Jak wspomniano, powstała dopiero jego pierwsza wersja. Oficjalnego druku próżno więc szukać na stronach Biuletynu Informacji Publicznej. Po dokonaniu niezbędnych korekt i przygotowaniu uzasadnienia projekt zostanie jednak poddany szerokim konsultacjom społecznym, które jak należy mieć nadzieję, przyczynią się do tego, iż będzie on lepszy i wzmocnią jego legitymację. Później, jeśli projekt uzyska aprobatę Prezydenta, zostanie przesłany do Sejmu.

Na razie, wstępne poparcie dla pomysłu Kancelarii Prezydenta i współpracę przy tworzeniu nowego FIO zapowiedzieli członkowie Parlamentarnego Zespołu ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi, któremu przewodniczy Marszałek Bogdan Borusewicz. Stworzenie nowego FIO w proponowanym kształcie jest nie lada wyzwaniem. Gdyby Fundusz powstał, byłoby to jednak ogromne osiągnięcie i wsparcie dla rozwoju aktywności obywatelskiej w Polsce.