Z początkiem kwietnia weszły w życie unijne przepisy o wykonywaniu Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej (European Citizens Initiative). Zawarte są w rozporządzeniu Komisji Europejskiej Nr 211/2011. Inicjatywa obywatelska, w tym rozumieniu, to prawo przysługujące obywatelom Wspólnoty do przedłożenia Komisji Europejskiej własnego projektu prawa unijnego.

Inicjatywa obywatelska (zwana też „ludową”) jest, obok referendum, jednym z podstawowych mechanizmów partycypacji publicznej. Wspomnijmy, że podobne przepisy, tyle że odnoszące się do poziomu krajowego, funkcjonują na naszym rodzimym gruncie (służy temu art. 118 ust. 2 Konstytucji RP i ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli, istnieją też lokalne regulacje dotyczące wykonywania obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej).

Trudna droga do Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej

Jak działa mechanizm Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej i czego mogą dotyczyć projekty przygotowywane w tym trybie – o tym za chwilę. Przypomnijmy jeszcze kontekst w jakim EIO zaistniała w europejskim porządku prawnym.

Droga do uruchomienia wspomnianego rozporządzenia była długa. Podstawa do przyjęcia tych przepisów została sformułowana w Traktacie Lizbońskim w art. 11, który mówi wprost, że obywatelom UE przysługuje prawo do przedkładania organom Unii propozycji własnych rozwiązań legislacyjnych. Powodem, dla którego uregulowano tę kwestię była chęć większego otwarcia Unii na bezpośrednią interakcję z ludźmi oraz dążenie do realizacji idei dialogu obywatelskiego i ograniczenia deficytu demokracji doskwierającego biurokratycznym unijnym strukturom. Konsultacje w sprawie zoperacjonalizowania EIO w postaci odpowiedniego rozporządzenia trwały od 2009 roku, kiedy to opublikowano zieloną księgę omawiającą główne dylematy administrowania i organizacji całej procedury. W trakcie prac nad rozporządzeniem ujawniło się wiele obaw i oporów przed wdrożeniem EIO. Ostatecznie kształt przepisów, które weszły w życie można określić jako zachowawczy.

EIO – jak to się robi?

Żeby uruchomić inicjatywę musi istnieć oczywiście pewna idea zmiany lub nowego rozwiązania, wokół której będą zbierane podpisy. Inicjatywa musi uzyskać poparcie minimum 1 miliona uprawnionych do głosowania obywateli, z co najmniej jednej trzeciej państw członkowskich UE. Komisja opracowała specjalny algorytm, według którego oblicza się liczbę podpisów w poszczególnych państwach, niezbędnych do poparcia EIO – dla Polski wynik tych obliczeń dał liczbę 37500.

Organizatorami EIO mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Chętni do zainicjowania procedury muszą zarejestrować się w specjalnym rejestrze prowadzonym przez KE. Komisja ma prawo odmówić rejestracji jeśli uzna, że dana inicjatywa nie ma zasadniczego charakteru dla Unii, stanowi nadużyciem lub jest sprzeczna z podstawowymi wartościami, którymi kieruje się Unia (a które są zawarte w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej).

Wymagana liczba podpisów powinna zostać zgromadzona w okresie 12 miesięcy po rejestracji (warto przy tym odnotować, że rozporządzenie KE przewiduje też możliwość zbierania podpisów w formie on-line). Jednocześnie, już po zgromadzeniu 100 tys. podpisów, organizator musi uzyskać wiążącą opinię KE o dopuszczalności inicjatywy. Natomiast w ciągu dwóch miesięcy od rejestracji Komisja powinna ustalić, czy ewentualne wykonanie inicjatywy w ogóle mieści się w jej kompetencjach, jako organu będącego adresatem EIO.

Podpisy gromadzone pod inicjatywami, zanim zostaną przesłane do Komisji, muszą zostać zweryfikowane przez odpowiednie instytucje w krajach członkowskich i uzyskać certyfikat potwierdzający ich prawdziwość. Po czterech miesiącach od złożenia projektu obywatelskiego (wraz z popierającymi go podpisami), Komisja musi zdecydować o dalszym postępowaniu.

Tak w telegraficznym skrócie przedstawia się mechanizm inicjowania przez obywateli procesu legislacyjnego na szczeblu unijnym.

Od rozporządzenia, do uruchomienia jeszcze daleko

Póki co Komisja Europejska nie zarejestrowała jeszcze żadnego obywatelskiego projektu prawa. Wszystko jest jednak przygotowane i czeka na chętnych do zastosowania tej instytucji. Pod adresem http://ec.europa.eu/citizens-initiative/public/welcome?lg=pl odnajdziemy wszelkie informacje niezbędne do zainicjowania procedury EIO (podręczniki, instrukcje, a nawet specjalny skrypt on-line do zbierania podpisów).

Żeby jednak Inicjatywa zadziałała potrzebne są jeszcze pewne ruchy ze strony władz krajów członkowskich. W przypadku Polski niestety ich brak. Wyznaczono co prawda jednostkę administracyjną odpowiedzialną za obsługę EIO – jest to komórka w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (w sumie nie wiedzieć czemu akurat właśnie tam). Na stronach tego resortu brak jednak informacji o sposobie korzystania z tego mechanizmu (oprócz ogólnych informacji, broszury informacyjnej i odesłania do stron Komisji).

Brak też przepisów dotyczących weryfikowania podpisów pod EIO oraz ich certyfikowania, nie mówiąc już o regulacji zbierania podpisów on-line (co w przypadku Polski, na skutek archaicznych regulacji dotyczących podpisu elektronicznego, w najbliższym czasie prawdopodobnie w ogóle nie zafunkcjonuje). Nie uregulowano kwestii wykonywania kar przewidzianych w rozporządzeniu KE w związku z ryzykiem podrabiania podpisów, naruszeniami ochrony danych osobowych, czy wykorzystania gromadzonych danych w sposób niezgodny z celami EIO. Rząd nie przeprowadził żadnej kampanii informacyjnej dotyczące Inicjatywy. Krótko mówiąc, w okresie vacatio legis rozporządzenia KE dotyczącego Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej w Polsce nie stało się prawie nic, co by przybliżyło tę instytucje obywatelom naszego kraju. Miejmy jednak nadzieję, że nasze władze zechcą zainwestować trochę czasu i wysiłku, aby upowszechnić informacje o Europejskiej Inicjatywie Obywatelskiej i opracować wszystkie procedury nie tylko umożliwiające, ale i ułatwiające (np. rozwiązania dotyczące e-podpisu) wykorzystanie funkcjonowanie tej instytucji w Polsce.

Autor: Grzegorz Makowski

Zapraszamy na stronę www.isp.org.pl/kompas