Centralny Rejestr Umów to istotny element infrastruktury przejrzystości finansów publicznych, którego potencjał może zostać znacząco ograniczony przez proponowane zmiany legislacyjne.
Zgodnie z projektem Ministerstwa Finansów, próg wartości umów podlegających obowiązkowej publikacji w rejestrze miałby wzrosnąć z 500 zł do 10 000 zł. W praktyce oznaczałoby to ograniczenie zakresu dostępnych danych – w przypadku jednostek samorządu terytorialnego nawet o 70%, co potwierdzają analizy Instytutu Finansów Publicznych i Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska.
W obliczu rosnącego deficytu zaufania obywateli do instytucji publicznych apelujemy o odstąpienie od tej zmiany. Utrzymanie niskiego progu jawności to warunek konieczny dla zachowania spójności i wiarygodności polityki otwartych danych oraz zapewnienia realnej kontroli społecznej nad wydatkami publicznymi.
Warszawa, 23 kwietnia 2025 r.
Apel do Prezesa Rady Ministrów w sprawie Centralnego Rejestru Umów
Szanowny Panie Premierze!
Centralny Rejestr Umów, nad którego wprowadzeniem trwają prace, to nowy instrument demokratycznej kontroli obywatelskiej, na który czekaliśmy od dawna. To szansa na umocnienie nowoczesnych standardów demokratycznego państwa prawa, opartych na jawności i przejrzystości finansów publicznych, co jest fundamentem zaufania obywateli do instytucji państwowych.
Niestety, ta szansa może zostać zmarnowana, ponieważ Ministerstwo Finansów planuje 20-krotne podniesienie progu ujawniania umów w Rejestrze — z 500 do aż 10 000 złotych (nr proj. UD197). Ta zmiana spowoduje ukrycie przed obywatelami, w skrajnych przypadkach, nawet ponad 90 proc. wydatków publicznych danej instytucji. Tak nie odbuduje się zaufania społecznego.
Jest to tym bardziej istotne, że według najnowszych badań co piąty Polak w ogóle nie ufa sposobowi zarządzania finansami publicznymi w Polsce. Przez ostatnie lata opinią publiczną wstrząsały informacje o kontrowersyjnych umowach, wypłatach czy dotacjach ze środków publicznych. Każdy z tych skandali dokładał cegiełkę do muru oddzielającego obywatela od państwa – muru nieufności i poczucia braku kontroli nad tym, jak wydawane są publiczne pieniądze. Dzięki Centralnemu Rejestrowi Umów obywatele zyskają realne narzędzie do sprawdzania, na co wydawane są ich podatki. Mają do tej wiedzy pełne prawo i powinni mieć pewność, że nic nie jest przed nimi ukrywane.
Apelujemy o niezwiększanie progu wartości umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych, które będą musiały być ujawnione w Centralnym Rejestrze Umów.
Z badań przeprowadzonych przez Instytut Finansów Publicznych i Sieć Obywatelską Watchdog Polska, wynika, że w przypadku wprowadzenia progu 10 000 zł, w Rejestrze nie zostanie ujawnionych ok. 70 proc. umów zawieranych przez jednostki samorządu terytorialnego. A zdarzają się jednostki, gdzie na 1000 zawieranych umów jedynie 76 trafiłoby do Rejestru. Z badań wynika również, że aż 97 proc. obywateli uważa, że zawierane przez publiczne podmioty umowy, a także faktury powinny być w pełni jawne. Co więcej, aż 94 proc. respondentów uważa, że Centralny Rejestr Umów przyczyni się do odbudowy zaufania do sposobu zarządzania finansami publicznymi. Propozycja Ministerstwa Finansów nie uwzględnia tych oczekiwań społecznych. Jak przeciętny obywatel ma zaufać państwu, jeżeli budowany system w wielu samorządach i innych jednostkach finansów publicznych pokaże tylko niewielką liczbę umów. To będzie pozór, a wręcz atrapa przejrzystości.
Resort finansów uzasadnia planowaną zmianę potencjalnymi „problemami organizacyjnymi” zgłaszanymi przez urzędników reprezentujących jednostki sektora finansów publicznych. Tymczasem takie problemy nie pojawiają się, gdy transparentność ma zadziałać w odwrotnym kierunku – zwykły obywatel jest rozliczany przez fiskusa z każdej umowy i każdej złotówki. Ten sam resort, wdrażając Krajowy System e-Faktur, chce widzieć w nim wszystkie faktury przedsiębiorców niezależnie od ich wartości. Tak nierównego traktowania nie da się pogodzić z budowaniem społecznego zaufania.
Polska stoi dziś przed poważnym wyborem. Możemy kontynuować politykę pozornej przejrzystości i zanikania społecznego zaufania. Możemy jednak również wybrać drogę realnej przejrzystości, partycypacji obywatelskiej i zaufania do finansów publicznych. Bez tego nie uda się nam zbudować silnego, stabilnego państwa. Zwłaszcza w czasach, gdy zagrożenia stoją dosłownie u naszych granic. Jedno z rozwiązań leży na stole – pełny, otwarty Centralny Rejestr Umów.
Nie zmarnujmy tej szansy.
Sygnatariusze apelu:
CASE Center for Social and Economic Research
CenEA Center for Economic Analysis
Forum Obywatelskiego Rozwoju
Fundacja Aktywny i Czysty Nasielsk
Fundacja dla Polski
Fundacja Dobrobyt na Pokolenia
Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej
Fundacja HexaLAB
Fundacja Instrat
Fundacja Matecznik
Fundacja Panoptykon
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego
Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
Fundacja Wolności
Fundacja Wolności Gospodarczej
Fundacja Zielone Kujawy
Fundacja Lasy i Obywatele
GRAPE Group for Research in APplied Economics
Inicjatywa Białobrzegi
Inicjatywa Lokalna Między Drzewami
Instytut Badań Strukturalnych
Instytut Finansów Publicznych
Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa
Instytut Emerytalny
Instytut Odpowiedzialnych Finansów
Instytut Spraw Publicznych
Ośrodek Działań Ekologicznych “Źródła”
Polska Sieć Ekonomii
Sieć Obywatelska Watchdog Polska
Stowarzyszenia na rzecz Praworządności w Szkołach "Stowarzyszenie Umarłych Statutów"
Stowarzyszenie “Chojnice - Tu Bije Moje Serce”
Stowarzyszenie Demagog
Stowarzyszenie Dziedzictwa Kulturowego i Krajobrazowego Mała Wspólnota
Stowarzyszenie EKIPA Z BAGIEN
Stowarzyszenie Inicjatyw Obywatelskich RIO
Stowarzyszenie Libertariańskie
Stowarzyszenie Pravda
Stowarzyszenie Rozwoju INSPIRACJE
Stowarzyszenie Wspólnie dla Gminy Stęszew
Towarzystwo Ekonomistów Polskich
Warsaw Enterprise Institute
WiseEuropa
